Ozarbayjon Xo'jaylisida tinch aholi qirg'in qilinganiga 31 yil to'ldi
Dunyo
Ozarbayjon Xo'jaylisida tinch aholi qirg'in qilinganiga 31 yil to'ldi
1992-yil 25-fevraldan 26-fevralga o‘tar kechasi Ozarbayjonlarning Tog‘li Qorabog‘dagi ikkinchi yirik aholi punkti bo‘lgan Xo‘jayli shahri Armaniston qurolli kuchlari tomonidan 366-motootish polkining harbiy xizmatchilari va harbiy texnikasi ishtirokida bosib olindi. Rossiya Federatsiyasi Qorabog'da joylashgan.
Shu kunlarda mamlakat rahbariyati, hukumat a’zolari, deputatlar, jamoatchilik va diplomatik korpus vakillari Boku shahrining Xatay tumanidagi Xo‘jayli qirg‘ini qurbonlari xotirasiga bag‘ishlangan yodgorlik majmuasida halok bo‘lganlarni xotirlash marosimlarida ishtirok etmoqda.
Bosqinchilar shaharni egallab, yuzlab odamlarni, jumladan, ayollarni (shu jumladan homilador ayollarni), bolalarni va qariyalarni o'ldirishdi. Qotilliklar yana bir necha kun davom etdi, armanlar tog'lar va o'rmonlarda yashirinib, Agdamga o'tishga harakat qilgan odamlarni ta'qib qilishdi.
Arman bosqinchilari harbiy asirlarni qatl qildilar, o‘ldirdilar, ayollar va bolalarni zo‘rladilar, harbiy asirlarning boshlarini kesib, osdilar.
Hammasi bo'lib 613 tinch aholi, jumladan 83 bolalar, 106 ayollar, 70 qariyalar halok bo'ldi. Mingga yaqin kishi turli darajadagi nogiron bo'lib (shundan 76 nafari voyaga yetmaganlar), 1275 nafari garovga olingan. Ulardan 150 nafarining taqdiri hozircha noma’lum. Mahalliy va xorijiy jurnalistlar tomonidan foto va video kadrlarga tushirilgan Xo‘jayli fojiasi dahshatlari butun dunyoga tarqaldi.
Insoniyatga qarshi ushbu jinoyatni sodir etgan arman separatistlari va rus zobitlarining ism va familiyalari aniqlandi. Ularning barchasi hamon ozodlikda va Rossiya, Armaniston va Qorabog‘da yashaydi.
Ozarbayjon harbiy prokuraturasi maʼlumotlariga koʻra, tergov natijasida Xo’jaylida 39 kishi jinoyat sodir etishda ishtirok etgani aniqlangan. Shu bilan birga, ularning 18 nafari 366-polkning sobiq harbiy xizmatchilari, sakkiz nafari Xonkendi (Stepanakert) va Askeran ichki ishlar bo‘limlari xodimlari, yana besh nafari boshqa mansabdor shaxslar, sakkiz nafari tinch aholi vakillaridir.
Prokuratura maʼlumotlariga koʻra, bu shaxslar genotsidda (Ozarbayjon Jinoyat kodeksining 103-moddasi) ayblanib qidiruvga berilgan. Ular, shuningdek, 107 (aholini deportatsiya qilish), 113 (qiynoqqa solish), 115.4 (urush qonunlari va urf-odatlarini buzish), 116.0.17 (zo'rlash, jinsiy qullik, fohishalikka majburlash, jinsiy zo'ravonlik va h.k.) bandlarida nazarda tutilgan jinoyatlarda ayblanmoqda.) Ozarbayjon Jinoyat kodeksi.
Ozarbayjon Milliy Majlisi bir necha bor maxsus bayonotlar qabul qilib, jahon hamjamiyatini, dunyo hukumatlari va parlamentlarini Xo'jayli genotsidini tan olish va qoralashga chaqirgan.
Armaniston tomoni har yili sodir etilgan jinoyatlarning ahamiyatini oqlashga yoki kamsitishga harakat qiladi. Xo‘jayli voqealarini Ozarbayjondagi hokimiyat uchun kurash natijasi sifatida ko‘rsatishga, qirg‘inlar uchun aybni Ozarbayjon tomoniga yuklashga urinishlar davom etmoqda. Buning sabablaridan biri bu jinoyatlarga Armanistonning sobiq rahbariyatining bevosita aloqadorligidir. Shunday qilib, Armanistonning sobiq rahbarlari Serj Sarkisyan va Robert Kocharyan bu jinoyatning bevosita ishtirokchilari bo‘lgan, Armaniston Mudofaa vazirligining sobiq rahbari Seyran Ohanyan esa Xo‘jaylini egallab olgan bo‘linmalardan biriga qo‘mondonlik qilgan.
Ko‘plab hujjatli faktlar, jumladan mahalliy va xorijiy jurnalistlar tomonidan olingan fotosuratlar va videolar, guvohlarning so‘zlari ham Xo‘jayli shahrining o‘zida, ham armanlar nazorati ostidagi Askeron va Naxchivanik yaqinidagi hududlarda qirg‘inlar sodir etilganini shubhasiz isbotlaydi. Asirga olingan xo‘jaylilarning vahshiy qiynoqlarini inkor etishning iloji yo‘q. Xalqaro konvensiyalar va xalqaro gumanitar huquq normalarini buzgan holda mahkumlarga nisbatan misli ko‘rilmagan vahshiyliklar sodir etildi. Ularning boshi teridan olingan, quloqlari va burunlari kesilgan. Arman qabrlarida “qurbonlik” sifatida ozarbayjonlarning boshlari kesilgan.
So‘nggi yillarda Xo‘jayli fojiasini qirg‘in, genotsid va insoniyatga qarshi jinoyat sifatida Meksika parlamenti Senati va Vakillar palatasi, Pokiston parlament qo‘mitasi, Chexiya parlamentining tashqi ishlar qo‘mitasi, qariyb o‘zbekistonlik qonun chiqaruvchi organlar va AQSHning 20dan oshiq shtatlari tan oldi