Psixologiyaning pedagogika bilan bog‘liqligi
Psixologiya va pedagogika talabalarning o‘ qish faoliyati va shaxsiy rivojlanishiga y o‘ l ochadigan muhim sohalardir. Bu ik k i fan o‘ rtasidagi bo g‘ lanish, talabalarning ma'naviy, psixologik va o‘ zining o‘ ziga ma x sus xususiyatlari bilan birgalikda ishlaydi. Bu maqola o‘ qituvchilarga psixologiya bilan pedagogika o‘ rtasidagi munosabatni tushunishda yordam beradi. Psixologiya o‘ quv jarayonida talabalarning o‘ zlarini tushunishiga, shaxsiy rivojlanishiga va o‘ rganish qobiliyatlarini rivojlantirishga fokuslanadi. Psi x ologik tushunchalar, o‘ quvchilarning o‘ zlarini tushunishlarini va o‘ zlarini boshqalari bilan solishtirishlarini o‘ rganishda o‘ rtacha qilib o‘ qituvchilar uchun muhimdir. O‘ qituvchilar, talabalarning o‘ zlarining iste'dodlari, qiyinchiliklari, o‘ ziga mahsus xususiyatlari haqida ma'lumotga ega b o‘ lishlari kerak.
Pedagogik psixologiya - taʼlim va tarbiya muammolarini tadqiq qiladigan psixologiya sohasi. U shaxsning maqsadga muvofiq rivojlanishini, bilish faoliyatining va insonda ijtimoiy ijobiy sifatlarni tarbiyalashning psixologik muammolarini oʻrganadi. Pedagogik psixologiyaning maqsadi — shart - sharoit va boshqa psixologik omillardan kelib chiqqan holda o‘ qitishning oqilona rivojlantiruvchi taʼsirini kuchaytirish. Pedagogik psixologiya 19-asrning 2 - yarmida vujudga kelgan. Eksperimental psixologiya tadqiqotchilari Pedagogik psixologiya rivojiga katta hissa q o‘ shganlar.
Pedagogik psixologiyaning fan sifatida taraqqiy etishida o‘ sha davrda yuzaga kelgan psixologik y o‘ nalishlar ham turtki berdi. Bixevioristik (qarang Bixeviorizm) psixologiya y o‘ nalishi tarbiyachi va o‘ quvchiga tashqi muhitning taʼsirini Pedagogik psixologiya uchun asos qilib oladi. Pedagogik psixologiya umumiy va bolalar psixologiyasi, shuningdek, pedagogika bilan uz-viy bo g‘ liq. Pedagogik psixologiya, asosan, taʼlim psixologiyasi va tarbiya psixologiyasiga b o‘ linadi. Taʼlim psixologiyasida o‘ quv jarayonida xotira, tafakkur, nutq, xayol, irodaning roli, shuningdek, o‘ quvchilarning individual xususiyatlari (temperamenti, harakteri, qiziqishlari), o‘ quv predmetlarining o‘ ziga xos tomonlari, taʼlim jarayonini boshqarishning psixologik tamoyillari va boshqa o‘ rganiladi. Hozirgi zamon taʼlim psixologiyasida o‘ quvchilarga doimiy yangilanib turadigan axborotlarni mustaqil o‘ zlashtirish imkoniyatini beradigan, ilmiy-texnika yangiliklaridan orqada qolmaslikni taʼminlaydigan tafakkur sifatlarini o‘ rganish muhim masaladir. Tarbiya psixologiyasining asosiy vazifasi — maktabdagi tarbiyaviy ishlar jarayonida shaxsning shakllanishi masalasini ishlab chiqish. Unda shaxsning axloqiy sifatlarining shakllanishiga alohida ahamiyat beriladi. Pedagogik psixologiya tadqiqotlari oʻquv materiali mazmunini tanlash, o‘ quv dasturlari, darsliklar tuzish, taʼlimning har xil bosqichlarida o‘ qitish metodlari tizimini tashkil qilishda muhim ahamiyatga ega.
Pedagogika esa o‘ quvchilar bilan ishlash, o'rganish va o‘ zlashtirishning amaliy asoslarini o'rganuvchi fan hisoblanadi. Pedagogik metodlar va usullar o'quvchilar uchun qiziqtirayotgan mazmunni taqdim etish, qo'llab-quvvatlash va o‘ rganish jarayonlarini o‘ rganishda o‘ rtacha qilib o'qituvchilar uchun muhimdir. O‘ qituvchilar, pedagogik prinsiplar, o‘ qitish usullari va o‘ quv jarayonining boshqa muhim jarayonlarini bilishlari kerak.
Psixologiyaning pedagogika bilan bog'liq bo'lishi, o'qituvchilar va talabalar orasidagi munosabatlarni o‘ z ichiga oladi. Psixologiya o'qituvchilar uchun talabalarni tushunish, ulardagi muammolarni aniqlash va ularni q o‘ llab-quvvatlashdagi muhim usullarini o‘ rganishga yordam beradi. Psixologik bilimlar o‘ qituvchilar uchun talabalarning o‘ zlarini o‘ qish motivatsiyalarini aniqlash, o‘ quv jarayonida xalqaro va tashqi oqitish metodlarini qo'llash va boshqa psixologik asosiy tushunchalarni o‘ rganishda muhimdir.
Pedagogika esa psixologik tushunchalarni amaliyotga o‘ tkazishda o‘ qituvchilarga yordam beradi. O‘ qituvchilar psixologik tushunchalarni o‘ quvchilar bilan ishlash va ularga q o‘ llab-quvvatlash jarayonlarida ishlatish orqali o'quvchilarning o‘ zlashtirishini oshirish, motivatsiyalarini oshirish va o‘ qishga qiziqishlarini oshirish imkoniyatiga ega b o‘ ladi.
Psixologiya va pedagogika o‘ rtasidagi bo g‘ liqlilikning boshqa bir aspekti, o‘ qituvchilar uchun o‘ quvchilarning o‘ zlarini tushunish va ularga moslashishga oid psixologik tushunchalar va prinsiplarni o'rganishdir. Bu o‘ qituvchilar uchun qadr-qimmatli b o‘ lib, ularga o‘ quvchilarning maqsadlarini, talabalarning shaxsiy taraqqiyotlarini, o'quv jarayonida qiyinchiliklarga duch kelsa ham ularni q o‘ llab-quvvatlash imkonini beradi.
Psixologiya va pedagogika o‘ rtasidagi bo g‘ liqlik talabalar uchun ham muhimdir. O‘ quvchilar, o‘ zlarining o‘ ziga ma x sus xususiyatlari, talabalik tajribalari va rivojlanish darajalari bilan q o‘ shilishini his qilish, shaxsiy rivojlanishlarini tushunish va o‘ zlashtirish jarayonlarini o‘ rganishda o‘ qituvchilar tomonidan o‘ zlashtirilgan psixologik va pedagogik usullardan foydalana oladi.
Shuningdek, psixologiyaning pedagogika bilan bo g‘ liqligi o‘ quvchilar uchun o‘ zaro tafakkur oshiradi. O‘ quvchilar o‘ qish faoliyati va o‘ rganish jarayonida o‘ qituvchilar bilan munosabatlarda yaxshi o‘ zaro hamkorlik qilish, o‘ z fikrlarini ifoda qilish, o‘ z hissiyotlarini ifodalash va o‘ z fikrlarini rivojlantirishga imkon beradi.
Umumiy holatda, psixologiyaning pedagogika bilan bo g‘ liqligi o‘ quvchilar va o‘ qituvchilar uchun muhimdir. Bu o‘ qitish va o‘ rganish jarayonlarini yuqori darajada efektivlashtiradi, o‘ quvchilarning rivojlanishini oshiradi va o‘ qituvchilarning talabalarga yaxshi o‘ zaro munosabatlarini shakllantiradi. Psixologiya va pedagogika o‘ rtasidagi bu bo g‘ liqlik, o‘ quv jarayonlarini insoniy taraqqiyotining eng yuqori y o‘ llariga y o‘ naltiradi va har bir talabani o‘ z potensialiga erishishga yordam beradi. Bu erda o‘ qituvchilar o‘ quvchilar bilan mas'uliyat va k o‘ rsatilgan e'tiborga muvofiq o‘ zaro ishlashlari, talabalarni o‘ zlarini rivojlantirishga yondashishlari va ularga q o‘ llab-quvvatlashlari bilan muvaffaqiyatli pedagogik jarayonlarni o‘ rganishlari kerak.
Psixologiyaning pedagogika bilan bo g‘ liqligi o‘ quvchilarning o‘ zlarini tushunish, rivojlantirish va o'rganishlariga yordam beradi, shuningdek, o‘ qituvchilarni o‘ quvchilar bilan munosabatda mas'uliyatli va murojaatkor b o‘ lishga intiladi. Bu bo g‘ liqlik o‘ quvchilar va o‘ qituvchilar orasidagi o‘ zaro fikrlash va bir-biriga qarashlarni q o‘ llashni oshiradi, shuningdek, psixologik va pedagogik ilm-fanlardan foydalanib, o‘ quv jarayonlarini yaratuvchi, samarador va tarbiyalovchi qilishda muhim ahamiyatga ega.
Jamiyatimizda o‘ qish va o‘ rganish jarayonlarida psixologiya va pedagogika sohasidagi bilimlarning yaratilgan imkoniyatlardan yuqori darajada foydalanish zarur. Bu bilimlar o‘ quvchilarimizning shaxsiy, ma'naviy va o‘ zlashtirish jarayonlarini yaxshilashda qo'llaniladigan tajribaviy metodlarni o‘ rganishda yordam beradi. Psixologiya va pedagogika o‘ rtasidagi bo g‘ liqlik, o‘ quvchi-talaba hamda o‘ qituvchilar uchun eng yaxshi natijalarni k o‘ rish va o‘ zlashtirishda ularga t o‘g‘ ri yo‘ nalishni belgilash imkonini beradi.
O‘ quvchilarimizning har birining o‘ zga moslashtirish va o‘ zlashtirish jarayonlari o‘ ziga xosdir. Shuning uchun o‘ qituvchilarimiz o‘ quvchilarni tushunish, ulardagi muammolarni tahlil qilish, q o‘ llab-quvvatlash va uning natijalariga qarab o‘ z ishlarini boshlashlari kerak. Bunday holatlarda, psixologiya va pedagogika bilimlaridan foydalanib, o‘ quvchilarni yaxshi tushunish, ularga kerakli q o‘ llab-quvvatni berish va ularning maqsadlariga mos ravishda yordam berishning y o‘ llarini topish zarur.
Avazbek Olimov,
O‘zDJTU talabasi