EKOLOGIK JINOYAT MUHOKAMA QILINDI
Сиёсат, халқаро ҳаёт ва спорт янгиликлари бўлими
27 / 01 / 2023
Yevropa Kengashi Parlament Assambleyasida Armanistonning Ozarbayjon hududida sodir etgan ekologik jinoyati muhokama qilindi
– «Qurolli to‘qnashuvlarning atrof-muhitga ta’siri haqidagi munozaralar kelajakda ham davom etadi. Sababi, qit’amizda va dunyoda katta-kichik to‘qnashuvlarning davom etishi, urushlar, qurolli to‘qnashuvlarning boshqa hududlarga salbiy ta’siri ham atrof-muhitga uzoq muddat, ayrim hollarda tuzatib bo‘lmaydigan jarohatlar yetkazmoqda. Qariyb o‘ttiz yildan buyon hududining 20 foizi ishg‘ol ostida bo‘lgan va shu vaqt ichida tabiatiga jiddiy zarar yetkazilgan davlat vakili sifatida men bu holatni yaxshi bilaman».
“AZERTAJ” xabariga ko‘ra, bunday fikrni Yevropa palatasida Ozarbayjon delegasiyasi a’zosi Rafayel Huseynov “Qurolli mojarolarning atrof-muhitga ta’siri” hisobotining qishki sessiyasidagi muhokamasi chog‘ida bildirgan.
Deputat Armaniston bosqinidan ozod qilingan Ozarbayjon hududlariga tashrif buyurganida dahshatga tushganini qayd etdi. Minglab kilometrlar hududi xuddi atom urushidan keyingi holatda edi. Hammasi vayron bo‘ldi, hech qanday tosh qolmadi. Barcha binolar, yodgorliklar vayron bo‘ldi, o‘simliklar, o‘rmonlar, daraxtlar vayron qilindi.
“Armaniston qurolli kuchlari tomonidan bosib olingan Ozarbayjon hududlarida yovvoyi o‘simliklarning 460 dan ortiq turi yo‘q qilingan, ulardan 70 tasi endemik bo‘lib, tabiatda dunyoning hech bir joyida o‘smaydi. Ozarbayjonning bosib olingan 7 ta viloyatida 247 ming 352 gektar o‘rmon yerlari, jumladan, 131 ming 97,5 gektar qimmatbaho o‘rmon yerlari, 152 ta tabiiy yodgorliklar mavjud edi. Ularning barchasi vayron qilingan. Ro‘y bergan yong‘inlar natijasida viloyatning o‘simlik va hayvonot dunyosiga jiddiy zarar yetgan. Jumladan, Agdam shahrida tabiiy yodgorlik sifatida muhofaza etiladigan 150-250 yillik sertifikatlangan 6 ta sharq chinorlari, Shelli, Seyidli, Sarihojili, Aliagali qishloqlaridagi 8 tup 200-250 yillik daraxt va Boyahmedlidagi vayron qilingan yoshi 400 yilga yaqin 71 tup daraxtlar.
Yevropadagi yagona tabiiy chinor o‘rmoni Kichik Kavkazning g‘arbiy qismida – Zangilon viloyatida joylashgan bo‘lib, Bositchay vodiysida 117 gektar maydonni egallagan. Biz bu o‘rmon haqida faqat o‘tgan zamonda gapirishimiz mumkin. Zangilon tumanidagi Razdara qishlog‘i hududida chinor o‘rmoni bor joyda armanlar yog‘ochni qayta ishlash syexi ochib, o‘rmonlarni shafqatsizlarcha kesib, vayron qilgan. Armanistonning Zangilon viloyatining Mug‘onli qishlog‘ida Eron bilan birgalikda yog‘ochni qayta ishlash zavodi ochilib, yog‘ochlar ommaviy ravishda kesib, Zangilondan, shuningdek, bosib olingan boshqa hududlardan tashib ketilgan.
Yuz yillar davomida shakllangan o‘rmonlar o‘rnida hozir kuygan qora cho‘l tekisliklari cho‘zilgan. O‘simlik dunyosining bunday shafqatsiz vayron bo‘lishi natijasida bu hududlarning iqlimi keskin o‘zgarishiga mahkum. Vayron bo‘lgan binolar, yo‘llar, ko‘priklar o‘rniga bir necha yil oldingiga qaraganda ancha yaxshilarini yaratish mumkin. Biroq, vayron bo‘lgan tabiat va yaralangan ekologiyani tiklash uchun yuzlab yillar kerak bo‘ladi. Bu mojarolar va urushlarning asosiy oqibati, yetkazilgan jarohatlarning chuqurligidir, – dedi R.Husenov Armaniston istilosi davrida Ozarbayjon hududlari flora va faunasiga yetkazilgan zarar haqida gapirar ekan.
Rossiya tinchlikparvar kontingenti vaqtincha joylashgan Ozarbayjon hududlaridagi ekologik vaziyat, armanlarning boyliklarini talon-taroj qilishlari va o‘zboshimchaliklari Ozarbayjon tabiatiga qay darajada zarar yetkazganini yaxshiroq bilgan ekologlar o‘tgan yil oxiridan e’tiboran norozilik aksiyasini boshlab, tabiatning yomonlashuviga chek qo‘yishni talab qilgani e’tiborga olindi. Chunki Qorabog‘ va Sharqiy Zangezur iqtisodiy tumanlaridagi Ozarbayjon hududlari Armaniston tomonidan 30 yillik bosib olingan davrda Ozarbayjonga qarshi ekologik terror amalga oshirildi, ko‘plab foydali qazilmalar konlari noqonuniy ravishda o‘zlashtirildi. 2020-yilda Ozarbayjon hududlari Armaniston ishg‘olidan ozod qilinganidan so‘ng, Rossiya Federasiyasining tinchlikparvar kontingenti vaqtincha joylashtirilgan o‘lkalarida ekologik vaziyat nazoratga olinganiga qaramay, Qizilbuloq oltin koni va Demirli mis-molibden konida noqonuniy ekspluatasiya holatlari davom etmoqda.
Sessiyada ziddiyatli o‘lkalarida hududlarni bosib olishdan ham xavfliroq bo‘lgan ekologik xurujlarga qarshi norozilik ovozlari yangrashi kerakligi qayd etildi. Chunki mojarolar va urushlar natijasida atrof-muhitga yetkazilgan zarar har doim go‘yo ko‘ringandan ham kengroq geografiyani qamrab oladi va chegara bilmaydi. Bunday holatlarga qarshi kurash faqat ushbu mojarolar sodir bo‘lgan joylarda odamlar bilan cheklanib qolmay, sa’y-harakatlarni birlashtiruvchi umumiy harakatga aylanishi kerak.
Z. NAMOZOVA tayyorladi.