Мураббий психолог ҳам бўлиши керак
Фаррухнинг аксарият тенгқурларига қараганда жисмонан бақувватроқ бўлишига спортга барвақт меҳр қўйгани сабаб, албатта. Мана, у ўзбек миллий жанг санъати билан шуғулланаётганига ҳам салкам 5 йил бўлди. Ортда қолган вақт ичида Фаррух фақатгина спорт турининг сир-асрорини ўзлаштиргани йўқ, балки турли мусобақаларда қатнашиб, иродасини тоблади, ватан учун майдонга чиқиш ғурури қанчалар буюк туйғу эканини ҳис этди.
Тўғри, спортга кириб келган ўғил-қиз борки, дастлаб мағлубият билан учрашади, сўнгра хато ва камчиликлар устида астойдил ишласа, руҳий оламини бойитса, ғалабалар ўз оёғи билан келаверади. Фаррух ҳам аввалига аламли мағлубиятларнинг аччиқ аламини тотиб кўрди, бора-бора ғалаба нашидасини ҳам сурди. Вақт ўтгани сари муваффақиятлар унинг доимий ҳамроҳига айланди.
Ўз салоҳиятини халқаро майдонларда ҳам намоён қилиш учун Францияга йўл олди. Хорижий мамлакатга сафар қиларкан, ёш спортчимиз ҳар қачонгидан ҳам жиддий тайёргарлик кўрди. Икки ой мобайнида спорт залига биринчилардан бўлиб келди ва мактаб қоровули зал эшигини қулфлаш учун келгунига қадар тиним билмай машқ қилди. Ахир Франциядан, дунёнинг энг кучли спортчилари жам бўладиган халқаро турнирдан совриндор бўлиб қайтиш осон эмас.
Ниҳоят, ўша кун ҳам етиб келди. Фаррух деярли тайёр эди: жисмоний ва тактик жиҳатдан муаммо йўқ. Бироқ негадир мусобақа арафасида юрагини кучли ҳаяжон ва ҳадик эгаллаб олди. Натижада унинг оёқ-қўллари қалтираб, илк кўргазмали чиқишларини кутилганидек бажара олмади. Табиийки, хорижий юртга улкан мақсад билан келган спортчи бу ҳолатдан тушкунликка туша бошлади. Буни кузатиб турган Иқбол Умаров навбатдаги чиқиши арафасида шогирдининг ёнига келиб, мусобақа майдони юқорисига ўрнатилган ўнлаб байроқлар орасида зумраддек ярқираб турган Ўзбекистонимиз байроғига ишора қилди.
— Фаррух, ота-онанг, маҳалланг, устозларинг сенга билдирган ишончни оқлаш, уларнинг олдига ёруғ юз билан қайтиш фурсати келди,— деди.
Бу сўзлар Фаррухга гўё кўзлари илинган кишининг юзига сепилган сувдай таъсир этди. Сафарга чиқиш олдидан бобосининг дуога қўл очиб тургани, онасининг седанали кулчаларни сумкасига солаётгани, отасиниинг «Ўғлим, сен шундай ютуққа эришгинки, ҳамма сендан фахрланиб юрсин», деган сўзлари ёдига тушди. У кўзларини очди, қалбининг туб-тубидаги орзуларига ҳамоҳанг ғурури тебранди. Кўзлари чақнади, қўлларини қаттиқ муштлади ва жаҳд билан ўрнидан турди. Лаблари қалин, сочи жингалак, бақувват африкалик рақибига шердек ташланди, ҳар жабҳада устун эканини намойиш этди. Олишув узоққа чўзилмади — Фаррух катта устунлик билан ғалаба қозонди! Якунда унга кумуш медаль насиб этди.
Спорт ҳаракатчанликни талаб этса-да, жисмоний ҳолатнинг юқори даражада бўлиши, ички имкониятларнинг тўла-тўкис юзага чиқиши спортчининг руҳий ҳолатига чамбарчас боғлиқ. Шунинг учун ҳам баъзан улкан ютуқларга эришган, бўю бастидан дев ҳайиқадиган спортчиларни оддийгина, кўримсиз, бунинг устига, тажрибаси ҳам кам бўлган рақиби енгиб, шарманда қилади. Шу ўринда руҳий устунликнинг куч-қудрати яққол намоён бўлади.
Ўзбек жанг санъати бўйича бир неча йилдан бери ёшларга устозлик қилиб келаётган Иқбол Умаров ҳам шогирдларининг руҳий ҳолатига катта эътибор қаратади. Унинг фикрича, ҳар қандай мураббий шогирдининг ички кечинмаларига қулоқ тутиши ва у билан ака-ука ёки ота-боладек гаплашиши лозим. Шунда боладаги иқтидор ва салоҳият тўла намоён бўлади.
Пойтахтимизнинг Бектемир туманидаги 36-болалар ва ўсмирлар спорт мактабида 7 ёшдан 25 ёшгача бўлган 150 нафардан ортиқ ўғил-қизга спорт сирларини ўргатаётган тажрибали мураббий айниқса сўнгги 3 йилда кўплаб чемпионлар етиштирди. Хусусан, 80дан зиёд шогирди Ўзбекистон чемпиони деган шарафга эришган бўлса, яна 4 нафар тарбияланувчиси спорт устаси ва 35 нафари эса спорт усталигига номзоддир. Шунингдек, халқаро мусобақаларда юртимиз байроғини юқорига кўтараётган спортчиларимиз орасида ҳам Иқбол Умаровнинг меҳнатини юзага чиқараётганлар бор.
2014 йили Россиянинг Владивосток шаҳрида бўлиб ўтган Шарқ яккакурашлари спорт фестивалида унинг мактабидан чиққан Ислом Раҳмонқулов 1-ўринни қўлга киритди. Бироз ўтиб, яна бир иқтидорли шогирди Нилуфар Собирова Жанубий Кореянинг Чинжу шаҳридаги спорт фестивалида кумуш медалга сазовор бўлди. Жорий йилда эса юқорида ҳикоя қилганимиз — Фаррух Хўжаниёзов ҳам Франциядан иккинчи ўрин билан қайтди. Яна бир қувончли томони шуки, яқинда, сентябрь ойида Жанубий Кореянинг Чинжу шаҳрида бўлиб ўтган бутун жаҳон Шарқ яккакурашлари фестивалида умумжамоа ҳисобида 1-ўринни эгаллаган Ўзбекистон терма жамоаси аъзоларининг 15 нафари айнан Иқбол Умаровнинг шогирдлари ҳисобланади. Бу муваффақиятлар замирида спортчиларнинг тинимсиз меҳнати билан бирга, зукко ва фидойи устознинг тўғри кўрсатмалари ва доно ўгитлари ётади.
— Шогирдларим кўрсатаётган натижалардан мамнунман,— деди Иқбол Умаров. — Боланинг келажакда етук спортчи бўлиши учун унинг бу соҳадаги дастлабки қадамлари тўғри бўлиши керак. Мен ҳам янги келган ҳар бир болага жиддий эътибор қаратаман ва унинг феъл-атворидан қатъи назар, спортга хос ички қонун-қоидаларни сингдираман.
Бўлғуси спортчига керагидан ортиқ қаттиққўллик қилиш ҳам нотўғри. Негаки, ёш бола ҳали бунга тайёр бўлмаслиги мумкин. Бемаврид қаттиққўллик туфайли боладаги иқтидор юзага чиқмай, йўқ бўлиб кетиши ҳеч гап эмас. Бу худди ўсиб келаётган ниҳолни парвариш қилиш ўрнига синдиришдек гап. Яхши эслайман, баъзан оғир машғулотлар ўтказсак, мураббийларимиз чарчоқ чиқаришимиз учун икки оғиз латифа айтиб, кулдириб қўярди. Бу одат менга ҳам мерос бўлиб қолган.
Дарҳақиқат, мураббийнинг ўз ишига атрофлича ёндашуви спортчиларнинг руҳиятидаги бўшлиқларни тўлдиради ва маънавий мувозанатини бир маромда ушлаб туради. Гоҳида қаттиққўл, баъзида эса кўнгилчан ва ҳазилкаш бўлиш хислати турли характерга эга шогирдлари билан тил топишишда асқотади.
— Устозимиз ҳар биримизга алоҳида эътибор қаратади, — деди халқаро мусобақалар совриндори Нилуфар Собирова. — Мураббийимдан энди сабоқ ола бошлаган кезлар ўзимни эркин ҳис қилолмасдим. Машқларда хато қилиб қўйишдан қўрқардим. Лекин вақт ўтган сари Иқбол аканинг янги қирраларимни кашф этиши, меҳрибонлиги ва аниқ кўрсатмалар бериши туфайли кетма-кет муваффақиятларга эриша бошладим. Бунинг учун барча шогирдлари қатори устозимдан миннатдорман.
Иқбол Умаров болаларнинг назарий билимларини мустаҳкамлаш мақсадида инсонда жисмоний ва руҳий камолотни таъминлаш асослари, спортчи гигиенаси, тўғри овқатланиши ва бошқа зарур қоидалар қизиқарли мисоллар ёрдамида тушунтирилган турли услубий қўлланмалардан ҳам фойдаланади. Жумладан, соҳа мутахассисларининг «Ўзбек жанг санъати тарихи» ва «Ассалом, тонг», жисмоний имконияти чекланган спортчиларга бағишланган «Матонат» қўлланмаларидаги энг ёрқин саҳифаларни ўз машғулотларига жорий этади. Бу эса таълим жараёнида ўқув ҳамда мустақил спорт машғулотларини тўғри ташкил этишда муҳим омил бўлмоқда.
Жалолиддин РАВШАНОВ
Бурҳон РИЗОҚУЛОВ олган сурат.