Robot fikrlay oladimi? Yoxud fizikadan 2024-yilgi Nobel mukofoti neyroto‘r kashfiyotchilariga berilgani haqida

Robot fikrlay oladimi?

Bu savolni angliyalik matematik va mantiqchi olim Anri Tyuring “Mind” nomli jurnalda 1950-yili chop etilgan “Mashina fikrlay oladimi?” degan maqolasida qoʻygan. U “asr oxirida fikrlovchi mashinalar haqida gapirish mumkin” deb yozgan.

Oʻzbekiston Qahramoni Abdulla Oripovning bu mav­zudagi “Temir odam” she’ridan misralarni keltiramiz:

Bir haykal turibdi,

U Robot emish.

Temirdan yasalgan, odam timsoli,

Ilmda eng soʻnggi kashfiyot emish.

Aqlli zot emish, qusurdan xoli.

Shaxmat ham oʻynarmish,

Yer ham qazirmish.

Rosmana yuvarmish yuz-u qoʻlini,

Hadis-u hisobdan adashmas emish,

Hattoki sanarmish Somon yoʻlini.

Inson miyasida 86 mlrd neyron(nerv hujayralari) mavjud. Neyronlar bir-birlari bilan 10 mingtagacha sinaps aloqa tolalari orqali bogʻlangan. Har bir kishining neyronlari va sinaps tolalari individual, boshqalarniki bilan mos kelmaydi. Oʻz paytida A.Tyuring mashinani fikrlashga oʻrgatish uchun inson faoliyatining algoritmini tuzib, uni bajara oladigan mashinani yaratishni tavsiya etgan edi. Robotlar ham insonlardek fikrlashi uchun aynan inson miyasida roʻy beradigan jarayonlarning dasturini, ya’ni “algoritmini” tuzish lozim(Algoritm soʻzi buyuk bobomiz al-Xorazmiy nomidan olingan. “Algeb­ra” – toʻldirish degan ma’noni anglatadi).

Bu bo‘yicha eng katta kashfiyotni fiziklar John Hopfield va Geoffrey Hintonlar qilishgan. Ularga “Sun’iy neyron tarmoqlarining mashina oʻquvini amalga oshirish imkonini beruvchi fundamental ixtirolari va kashfiyotlari” uchun fizikadan 2024-yilning Nobel mukofoti berildi. Bu kashfiyotga asoslanib fikrlaydigan robotlarni yasash mumkin. G.Hinton: “Kashfiyotimdan xursandman, lekin kelgusida u bizdan koʻra intellektualroq sistemalar paydo boʻlishiga olib kelib, boshqaruvni oʻz qo‘liga olishi mumkinligidan xavotirdaman”, degan.

Neyrotarmoq – inson miyasidagi neyronlararo aloqalar modelining dasturi(neyronlararo aloqaga taqlid). U yordamida robotlar ma’lumotlarni tanishi, matematik masa­lalarni yechishi, matn tuzishi, matnlarni suratga, audio va video materiallarga aylantirishi, soʻralgan ma’lumotlarni izlab topib berishi, mexanik topshiriqlarni bajarishi, dasturlash mumkin boʻlgan barcha ishlarni bajarishi, ya’ni standart fikrlashi mumkin. Bugungi kunda robot standart fikrlay oladi! Ular tez orada kundalik hamrohimizga aylansa ajab emas. Amerikalik ixtirochi va futurist Rey Kursveylning bashoratlariga koʻra:

•   2027-yili qiyin vazifalarni bajara oladigan robotlar kundalik ehtiyoj mahsulotlariga (televizor, muz­latkichlar kabi) aylanadi;
• 2029-yili ta’lim olishda, tushunishda va javob berishda odamlardan qolishmaydigan robotlar paydo boʻladi;
•  2033-yili koʻchalar oʻzini-oʻzi boshqaradigan robotlarga toʻlib ketadi.