Maktabga velosipedda borish: Afrikaning qishloq joylarida qizlar ta’limini qanday o‘zgartirmoqda?

Jahon bankining ma’lumotlariga ko‘ra, “Boshlang‘ich maktab davrida o‘quvchi uchun eng muhim omil — maktabning yaqinligi”. Dunyoning turli mamlakatlarida, Hindistondan Maliygacha bo‘lgan hududlarda olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, maktab qanchalik uzoq bo‘lsa, bolalarning unga borish ehtimoli shunchalik pasayadi. Bu ayniqsa qiz bolalar uchun dolzarb muammo hisoblanadi.

Maktabgacha bo‘lgan uzoq masofa Afrikaning Sahroi Kabirdan janubdagi hududlaridagi qizlar uchun jiddiy muammoga aylangan. Sakkizta mamlakatda o‘tkazilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, boshlang‘ich maktab o‘quvchilarining har to‘rttadan biri maktabga borish uchun ikki kilometrdan ortiq masofani bosib o‘tishi kerak. Qishloq joylardagi o‘rta maktablar esa ko‘pincha piyoda bir necha soatlik yo‘lda joylashgan bo‘ladi.

Bu uzoq yo‘l qishloq qizlari duch kelayotgan qiyinchiliklarni yanada kuchaytiradi, jumladan, qashshoqlik, xavfsizlik muammolari, zo‘ravonlik va qizlar ta’limiga befarq yoki qarshi bo‘lgan ijtimoiy me’yorlar. Maktabga piyoda borish qizlarni zo‘ravonlik va zo‘rlash xavfiga duchor qilishi, oilaning iqtisodiy ahvolini yanada og‘irlashtirishi mumkin, chunki qizlar maktabdan oldin yoki keyin dalada ishlash yoki uy ishlari bilan band bo‘lish imkoniyatidan mahrum bo‘ladi. Ular suv tashish kabi kundalik vazifalarni ham bajarganligi sababli, maktabga borish uchun tong saharda yoki kechqurun yo‘lga chiqishga majbur bo‘ladilar.

Bu qiyinchiliklar sababli ko‘plab ota-onalar qizlarini maktabdan olib chiqib ketishga majbur bo‘ladi. YUNESKO ma’lumotlariga ko‘ra, kam daromadli mamlakatlardagi eng qashshoq qizlarning atigi 1 foizi o‘rta maktabni tamomlaydi.

Qizlarni maktabga qanday olib borish mumkin?

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, qizlarning maktabga yozilish darajasini oshirish va ularga iloji boricha uzoq vaqt ta’lim olish imkoniyatini yaratish – ularni kuchaytirish, iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish, sog‘liqni saqlash natijalarini yaxshilash va bolalar nikohi kabi ekspluatatsion amaliyotlarni kamaytirishning eng samarali usullaridan biridir.

Shu paytgacha qizlarni maktabga jalb qilish bo‘yicha strategiyalar uch asosiy omilga tayanib kelgan:

• ko‘proq maktablar qurish; 
• maktab to‘lovlarini pasaytirish; 
• qizlarini maktabga yuborgan oilalarga pul mablag‘larini ajratish. 

Maktab qurish samarali bo‘lishi mumkin, lekin qishloq joylarda bu past sifatli ta’lim beradigan kichik, bitta xona va bir necha o‘qituvchidan iborat maktablarning paydo bo‘lishiga olib keladi. Maktab to‘lovlarini kamaytirish va oilalarga moliyaviy yordam berish esa asosiy muammoni – maktabgacha bo‘lgan uzoq masofani bartaraf eta olmaydi.

Velosipedlar qizlarning maktabga borishiga qanday yordam beradi?

Kolumbiya, Hindiston, Malavi, Zimbabve va Zambiyada olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, velosipedlar qizlarning maktabga borishiga va unda qolishiga yordam beruvchi samarali vosita bo‘lishi mumkin.

So‘nggi o‘n yil ichida Zambiya Ta’lim vazirligi World Bicycle Relief tashkiloti bilan hamkorlikda deyarli 37 000 nafar qishloq qizlarini tez va xavfsiz tarzda maktabga yetib borishini ta’minlash bo‘yicha iqtisodiy jihatdan samarali dasturni amalga oshirdi. Ushbu dasturda qatnashgan qizlar o‘z jamoasi bilan “foydalanib, egalik qilish” shartnomasini imzolaydi, ya’ni ular o‘qishni davom ettirish sharti bilan velosipeddan foydalanadi va vaqt o‘tishi bilan uni o‘z mulkiga aylantirish imkoniga ega bo‘ladi. Bundan tashqari, dastur doirasida mahalliy velosiped ustalarini o‘qitish orqali transport vositalarining yillar davomida foydalanishga yaroqli bo‘lishi ta’minlanadi.

Zambiyadagi ushbu dastur bo‘yicha o‘tkazilgan ilmiy tajribalar va baholash natijalariga ko‘ra, velosipedga ega bo‘lgan qizlarning maktabga borish vaqti kuniga bir soatdan ortiq qisqargan, dars qoldirish darajasi 28 foizga kamaygan, maktabni tark etish ehtimoli 19 foizga kamaygan va matematika fanidan baholari yaxshilangan. Ular, shuningdek, o‘z hayotiga ta’sir qiluvchi qarorlarni qabul qilishda ko‘proq nazoratga ega ekanliklarini his qilgan, akademik o‘ziga ishonchi oshgan va o‘z hayotlarida muvaffaqiyatga erishish ehtimoli yuqori deb hisoblashgan. Bundan tashqari, velosipedli qizlarning maktabga borish jarayonida jinsiy zo‘ravonlik yoki tahqirlanish holatlari 22 foizga kamaygan.

Velosipedlar har bir qizning maktabga borishini va o‘qishini kafolatlay olmaydi, ammo ular ko‘plab joylarda samarali, arzon va barqaror vosita bo‘lishi mumkin. Afsuski, hukumatlar va moliyaviy tashkilotlar bunga yetarlicha e’tibor qaratmagan.

Manba:www.brookings.edu