Sil kasalligi nima

Sil kasalligi – bu Mycobacterium tuberculosis complex bakteriyalari keltirib chiqaradigan surunkali yuqumli kasallik. Ko‘pincha u nafas olish organlariga ta’sir qiladi, ammo bo‘g‘imlarga, suyaklarga, ko‘zlarga, periferik limfa tugunlariga ham zarar yetkazishi mumkin.

Sil kasalligining 95 foiz hollarda yuqishi havo tomchilari orqali, – alimentar(zararlangan oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilish) yoki kontakt orqali sodir bo‘ladi. Sil kasalligini o‘z vaqtida aniqlamaslik va savodsiz davolash o‘limga olib kelishi mumkin.

Sil kasalligining shakllari:

·       ochiq(bakteriyalar balg‘am bilan birga chiqadi, MBT ijobiy);

·       yopiq (bakteriyalar chiqmaydi, MBT salbiy).

·       Kasallikning alohida shakllari:

·       sarkoidoz;

·       plevrit;

·       plevral empiyema.

Sabablari

Yuqorida aytib o‘tilganidek, sil kasalligining qo‘zg‘atuvchisi ko‘pincha Mycobacterium tuberculosis(Mycobacterium tuberculosis guruhidagi bakteriya)  ̶  aktinomisetlar oilasining kislotaga chidamli gram-musbat tayoqchasi(mikobakteriyalar jinsi). Ba’zida kasallik ushbu guruhdagi boshqa qo‘zg‘atuvchi sababli kelib chiqadi.

Sil kasalligi infeksiyasining manbayi kasal odamlar (ayniqsa, ochiq shakl tashxisi qo‘yilganlar). Infeksiya yo‘li – respiratori hisoblanadi, ya’ni bakteriyalar tarqalgan havodan nafas olish. Bir yil ichida ochiq shakldagi silga chalingan bemor o‘ndan ortiq odamga yuqtirishi mumkin.

Shuningdek, kasallik manbalari parranda va qoramol bo‘lishi mumkin. Sil kasalligi sigir suti, tuxum bilan yoki kasallangan hayvonlarning axlati suvga tushganda yuqadi.

Mycobacterium tuberculosis bakteriyasi tanaga kirganda, tasvirlangan patologiya har doim ham rivojlanmaydi. Agar odam sog‘lom va kuchli immunitetga ega bo‘lsa, infeksiya xavfi past bo‘ladi.

Sil kasalligining belgilari

Yo‘tal(Dastlab quruq, ammo tayoqchalar tarqalishi bilan namga aylanadi. U kamida 3 hafta davom etadi.)
Past darajadagi isitma (normadan 1-2 daraja yuqori).
Qonli yo‘tal.
Ko‘krak qafasidagi og‘riq.
Qattiq terlash (ayniqsa kechasi).
Jismoniy mashqlar paytida nafas qisilishi.
Zaiflik, bezovtalik.
Vazn yo‘qotish.

Bolalarda sil kasalligining belgilari

Bolalarda, yuqorida
tavsiflangan alomatlardan tashqari, sil kasalligi o‘zini namoyon qiladi:
limfa tugunlarining
kattalashishi va og‘rishida;
terining oqarishida (
terining qon aylanishi yomonlashadi);
uyqu buzilishida;
fikr tarqoqligida;
kayfiyatning keskin o‘zgarib
turishida.

Agar sizda ham shunga o‘xshash belgilar borligini aniqlasangiz, darhol shifokorga murojaat qiling. Kasallikning oqibatlarini bartaraf etishdan ko‘ra oldini olish osonroq.

Sil kasalligi diagnostikasi

O‘pka sil kasalligi mikroskopik tarzda tasdiqlanadi. To‘g‘ri tashxis qo‘yish uchun bemorga tekshiruv buyuriladi, unga quyidagilar kiradi:

Bemor haqida kerakli ma’lumotlarni to‘plash(alomatlar, yuqtirish ehtimoli, ilgari boshdan kechirgan kasalliklari).

Klinik tekshiruv(umumiy holat baholanadi, dominant alomatlar o‘rganiladi).

Ftiziatr bilan maslahatlashish (sil kasalligini davolash bilan shug‘ullanadigan mutaxassis). Tekshiruv paytida shifokor chap/o‘ng o‘pkaning nafas olish funksiyasida kechikish mavjudligini aniqlash uchun ko‘krak qafasini palpatsiya qiladi.

Laboratoriya diagnostikasi.

Mantu testi (tuberkulyoz testi)

Mantu testi  ̶  bu patogenning oqsillarga sezgirligini ko‘rsatadigan test. Mikobakteriyaning atipik shakli bilan kasallanganda yoki emlashdan keyin yuqori sezgirlik mavjud bo‘ladi. Substrat t-limfositlar tomonidan hosil bo‘ladi. Ular faollashganda, kechiktirilgan turdagi allergik reaksiya rivojlanadi.
Mantu testi yallig‘lanish reaksiyalarini keltirib chiqaradigan mexanizmlarni faollashtiradi, ular hujayralarning to‘planishi bilan tavsiflanadi – terida shish, qizarish paydo bo‘ladi. Tuberkulyoz testining asosini tirik mikobakteriyalar emas, balki ularning parchalanish mahsulotlari (tuberkulin) tashkil etadi. Teri ostiga yuborish paytida kichik papula (taxminan 5 mm) hosil bo‘ladi, u tez orada eriydi. 3 kundan keyin shifokor natijalarni baholaydi.
 

Sil kasalligini aniqlashning mikroskopik va bakteriologik usullari

Tanada Kox tayoqchasi borligini aniqlash uchun yo‘tal paytida chiqarilgan balg‘am olinadi. U uch marta olinadi: ftiziatrga birinchi tashrif paytida, ertasi kuni ertalab, ikkinchi qabul paytida. Agar bemor balg‘amni to‘play olmasa, bronxoskopiya paytida olingan yoki oshqozon tarkibidagi materiallardan foydalanish mumkin.

Sil kasalligini tashxislashda mikroskopik test patogenni aniqlashni ta’minlaydi, shuning uchun u juda muhimdir. Bu test:

·       patologik jarayon qanchalik rivojlanganligini tushunish;

·       bemorga buyurilgan davolanish samarali yoki yo‘qligini baholash;

·       bemorning ahvolini dinamikada kuzatib borish imkonini beradi.

Rentgen va KT

Sil kasalligini tashxislashda ko‘krak qafasi rentgenografiyasi yon va orqa-oldi proyeksiyalarda amalga oshiriladi. Bu o‘pkaning qanchalik qattiq ta’sirlanganligini aniqlashga imkon beradi. Ammo shuni esda tutish kerakki, faqat rentgen natijalariga qarab shifokor to‘g‘ri tashxis qo‘yolmaydi. Kompyuter tomografiyasi asoratlar(bronxlarning torayishi) mavjudligini aniqlashga imkon beradi. Ko‘pincha u bolalarni tekshiruvdan o‘tkazish paytida qo‘llaniladi.

Sog‘ayish mezonlari

O‘z vaqtida tibbiy yordamga murojaat qilgan bemor sog‘ayishga umid qilishi mumkin. Sil kasalligi orqaga chekinayotganini ko‘rsatadigan belgilarga quyidagilar kiradi:

so‘nggi 5 oy davomida bakteriologik va mikroskopik tahlillar salbiyligi;

2 oylik davolanishdan keyin klinik simptomlarning namoyonligi pasayadi, rentgen nurlari o‘choqlarning hajmini pasayishini ko‘rsatadi, birinchi mikroskopiya salbiy bo‘ladi;

hech qanday asoratlar yo‘q, laboratoriya va instrumental usullar ijobiy evolyusiyani ko‘rsatadi.

Sil kasalligi bilan kasallangan odamlarning gigiyenasi:

Jamoat joyida bo‘lganda jarrohlik niqobini kiyish (har 4–6 soatda o‘zgartirish).

Ixtisoslashgan tibbiy muassasalarda davolanish.

Yon tomonga yo‘talish, og‘izni ro‘molcha bilan yopish.

Sil kasalligida gospitalizatsiya

Agar tashxis tasdiqlansa, kasalxonada davolanish taxminan 3-4 oy davom etadi. Bemorning mikobakteriyalarni chiqarmasligini tasdiqlovchi balg‘amni uch marta topshirgandan keyingina u ambulatoriya yoki sanatoriy sharoitida davolanishi mumkin. Basilla silga qarshi barcha dorilarga chidamli bo‘lsa, bemor kasalxonada bir yarim yilgacha yotishi mumkin.

Birinchi alomatlar paydo bo‘lganda, kasallikni o‘tkazib yubormaslik uchun shifokor ko‘rigidan o‘tish kerak.

Sil kasalligida parhez

Sil kasalligida ovqatlanish immunitetni mustahkamlashga qaratilgan bo‘lishi kerak. Bemor kuniga 120 dan 150 g gacha toza protein iste’mol qilishi kerak.Bu antitanalarni ishlab chiqarish uchun kerak. Protein manbalari: baliq, dengiz mahsulotlari, sut mahsulotlari, yog‘siz parranda va baliq go‘shti, qoramol va baliq jigari. Yog‘lar miqdori kuniga 50 dan 80 g gacha. Ular mikobakteriyalar tomonidan zararlangan hujayra membranalarini tiklash uchun zarurdir. Sariyog‘va o‘simlik moylarini, baliq yog‘ini, oz miqdordagi hayvon yog‘larini iste’mol qilish kerak. Uglevodlar yosh normasiga mos kelishi kerak, kuniga taxminan 400 g. Ularni don, sabzavotlardan olish mumkin. Kuniga 80 g dan ortiq qandolat mahsulotlarini istemol qilish tavsiya etilmaydi.

Mineral tuzlar metabolizmni normallashtiradi va endokrin tizimning faoliyatini yaxshilaydi, buning natijasida tananing himoyasi oshadi. Ularning manbalari bo‘lishi mumkin: pomidor, anjir, gulkaram, o‘tlar, pishloqlar, tvorog.

Sil kasalligi xavf guruhi

Ko‘pincha quyidagi odamlar sil kasalligiga chalinish xavfi ostida bo‘ladi:

·       uzoq vaqt davomida kasal bilan aloqa qilgan;

·       nafas olish tizimining surunkali kasalliklariga chalingan;

·       oshqozon yoki o‘n ikki barmoqli ichak yarasi, diabet bilan og‘rigan;

·       uzoq vaqt davomida glyukokortikoid dorilarni qabul qilgan (gormonlar immunitetni zaiflashtiradi);

·       OIV virusi bilan kasallangan;

·       spirtli ichimliklarni suiiste’mol qiluvchilar, qamoq joylarida bo‘lganlar, giyohvand moddalarni iste’mol qiluvchilar;

·       sil kasalligi bilan kasallangan bemorlar davolanayotgan tibbiyot muassasalari xodimlari;

·       ilgari sil kasalliga chalinganlar.

Sil kasalligining oldini olish

Sil kasalligining o‘ziga xos profilaktikasi BCG vaksinasini kiritishdan iborat. JSST ma’lumotlariga ko‘ra, unda 500000 dan ortiq tirik mikroblarning tanalari mavjud, ammo ularning xususiyatlari sezilarli darajada pasaygan. Silga qarshi emlash bola tug‘ilgandan 3–5 kun o‘tgach amalga oshiriladi.

Sil kasalligi bilan kasallangan oilaning barcha a’zolari ehtiyot choralarini ko‘rishlari kerak. Infeksiyalangan odam alohida xonada yoki to‘siq orqasida izolyatsiya qilinishi kerak. U ushlaydigan buyumlar soni iloji boricha cheklanishi kerak. Uydagi barcha narsalar har kuni dezinfeksiya qilinishi va tozalanishi kerak. Bemor yashaydigan xonada yumshoq o‘yinchoqlar, gilamchalar, pardalar, qo‘shimcha yostiqlar bo‘lmasligi kerak. Yumshoq mebellarni vaqti-vaqti bilan qaynatib turiladigan maxsus g‘ilof bilan yopish tavsiya etiladi.Uyda harakatlanayotganda, kasallangan odam niqob kiyishi kerak(bir martalik niqob yoki to‘rt qavatli doka).